Имам Әбу Ханифа Ислам ғылымдарындағы жетік білімімен қатар, өзінің тақуалығымен, мұқияттылығымен (вара’) және де құлшылығымен (‘ибада) белгілі болды. Бұдан әрі имам әл-Хатиб әл-Бағдадидің «Тарих Бағдад» атты биографиялық сөздігінен жеткізу тізбектерінсіз үзінділер келтірілген, және де соларға қатысты доктор Башшар Аввад Мағруфтың пікірлері жазылған.

1. Язид ибн Харун (118 – 206 жж.) былай деген: «Мен көп адамды танитынмын. Бірақ, Әбу Ханифа секілді ақылды, көркем мінезді, жауапты адамды көрген емеспін». (Тарих Бағдад 15:498). Доктор Башшар Аввад Мағруф бұл жайында: «Мұның иснады – сахих» деген.

Язид ибн Харун – ең ұлы алты хадистер жинағында аты аталатын хадистерді жеткізуші. Ол жайында «Ол жиырма мың хадисті жатқа білген» деген сөз бар. Ол ең сенімді хадистерді жеткізушілердің бірі болған, сондай-ақ, ынталы құлшылығымен және тақуалығымен белгілі болған. (Тахзиб әл-Тахзиб 11:366-9)

2. Сүлейман ибн Әби Шейх (151 – 246 жж.) былай деген: «Әбу Ханифа тақуа әрі жомарт болатын». (Тарих Бағдад 15:462-3) Доктор Башшар Аввад Мағруф «Мұның жеткізушілері сенуге тұрарлық (зикат)» деген.

3. Яхья ибн Маин былай деген: Мен Яхья әл-Каттанның былай дегенін естідім: «Алланың атымен ант етейін, біз Әбу Ханифаның қасында оны тыңдап отырған едік. Алланың атымен ант етейін, мен оған қарағанда жүзінен Алладан қорқатынын көрдім!» (Тарих Бағдад 15:482). Доктор Башшар Аввад Мағруф бұл жайында «иснады – хасан» деген.

Яхья ибн Саид әл-Каттан (120 – 198жж.) да фиқһта Әбу Ханифаның пікіріне еруші болған. Оның хадис біліміндегі жоғары дәрежесі сөзсіз болатын. ( Тахзиб әл-Тахзиб 216-20 қараңыз)

4. Мұхаммад ибн Исхак әл-Балхи бізге былай жеткізген: Мен әл-Хасан ибн Мұхаммад әл-Лайсидің былай дегенін естідім: «Мен Куфаға барып, оның тұрғындарының ішіндегі ең құлшылығына берік адамды (аб’ад) сұрағанымда, олар мені Әбу Ханифаға жіберді. Содан кейін қартайған шағымда барып, оның тұрғындарының ішіндегі ең үздік факихті сұрағанымда, мені Әбу Ханифаға жіберді». (Тарих Бағдад 15:482). Доктор Башшар Аввад Мағруф: «Оның иснады – жақсы (джаййид)», – деген.

Әл-Хасан ибн Мұхаммад әл-Лайси Мервтің қадиі болған. Абдулла ибн Мүбарактың өзі оған құрметпен қараған. (Ибн Хиббан, Китаб әл-Зикат 8:168). Демек, осы айтылғандардан шығатын қорытынды, сол ерте кезеңде Әбу Ханифа Куфа тұрғындарының арасында бәрінен көп құлшылық жасайтын адам ретінде белгілі болған. Ол кезде Куфа көптеген білімді әрі тақуа адамдар тұратын үлкен қала болатын.

5. Суфьян ибн ‘Уйайна (107 – 98 жж.) былай деген: «Алла Әбу Ханифаға рақымын түсірген. Ол шын ықыласпен ғибадат жасайтындардың қатарынан болатын (мусаллин), яғни, көп намаз оқитын». (Тарих Бағдад 15:482). Доктор Башшар Аввад Мағруф бұл жеткізуді «сахих» деп таныған.

Әли ибн әл-Мәдини жеткізген: Мен Суфьян ибн ‘Уйайнаның былай дегенін естідім: «Әбу Ханифа ең құрметті жандардың бірі болатын. Ол бала кезінен бастап, көптеген намаз оқыған». (Тарих Бағдад 15:483). Доктор Башшар Аввад Мағруф бұл жайында: «Оның иснады жақсы», – деген.

Суфьян ибн ‘Уйайна имам әш-Шафиидің хадис жөнінен ең тамаша ұстаздарының бірі болған және де жеткізуші ретінде ең беделді алты хадистер жинағында аты аталады.

6. Әбу Мути‘ былай деген: «Мен Меккеде едім. Түнгі уақытта Тәуап жасаған сайын, Әбу Ханифа мен Суфьянның (әс-Саври) Тәуап жасап жатқанын көретінмін». (Тарих Бағдад 15:483) Доктор Башшар Аввад Мағруф : «Оның иснады – хасан», – деген.

7. Яхья ибн Аййуб әз-Захид (168 жылы көз жұмған) былай деген: «Әбу Ханифа түні бойы ұйықтамайтын [яғни, намаз оқып, құлшылық жасайтын]». (Тарих Бағдад 15:483). Доктор Башшар Аввад Мағруф: «Оның иснады – хасан», – деген.

Яхья ибн Аййуб әл-Гафики де ең әйгілі алты хадистер жинағында аты аталатын хадистерді жеткізуші болып табылады.

8. Әбу ‘Асим әл-Набиль (122-214 жж.) былай деген: «Намазды өте көп оқитындығына байланысты, Әбу Ханифаны «тірек» (әл-уатад, – қасиеттіліктің ең жоғарғы дәрежесі, жерге қағып, түйені байлайтын «қазық» деген мағынадағы араб сөзінен шыққан), деп атайтын еді». (Тарих Бағдад 15:484) Доктор Башшар Аввад Мағруф бұл жайында: «Иснады – сахих. Жеткізушілері сенуге тұрарлық», – деген.

Әбу ‘Асим әл-Даххак ибн Махлад – бұл ең беделді алты хадистер жинағының хадистерін жеткізуші және де имам әл-Бұхаридің ең ұлы әрі ең үлкен ұстаздарының бірі. Бұхаридің ең қысқа тізбектері болып саналатын кейбір зулазияттары (үш жеткізушіден тұратын тізбектер) сол арқылы өтеді. (Тахзиб әл-Тахзиб 4:450-3)

9. Имам Әбу Юсуф айтқан: «Мен Әбу Ханифамен сөйлесіп тұрып, біреудің қасындағы адамға: «Түні бойы ұйықтамайтын Әбу Ханифа деген адам осы», – деп жатқанын естідім. Әбу Ханифа былай деді: «Алланың атымен ант етейін, адамдардың мен жайында айтып жүргендері шындыққа жанаспайды». Ол түнгі уақытын намаз оқып, дұға қылып, құлшылық жасаумен өткізетін». (Тарих Бағдад 485-6). Доктор Башшар Аввад Мағруф бұл жайында: «Иснады – жарамды (салих)», – деген.

10. Мисар ибн Кидам (155 жылы көз жұмған) былай деген: «Бірде түнде мешітке кіргенде, намаз оқып тұрған адамды көрдім. Маған оның Құранды оқуы ұнап қалды. Ол Құранның жетінші бөлігін оқып болғанда, енді рукуғқа баратын шығар деп ойладым. Бірақ, ол Құранның үштен бір бөлігін, содан соң жартысын оқып шықты да, бір рәкағатта Құранды түгел оқып болмайынша оқуын жалғастыра берді. Мен оған қарадым да, Әбу Ханифа екенін көрдім». (Тарих Бағдад 487-8). Доктор Башшар Аввад Мағруф мұның тізбегін хасан деп таныды. Оның үстіне, оны жеткізушілердің бәрі сенуге тұрарлық (зикат) болып табылады. Тек қана Хафс ибн Әбд әр-Рахман сенімді (садук) болып табылады.

Мис’ар ибн Кидам Әбу Ханифаның замандасы болатын. Ол – ең әйгілі алты хадистер жинағында аты аталатын жеткізуші, әрі құлшылығымен және тақуалығымен белгілі болған.

* Имам әз-Захаби имам Әбу Ханифа мен оның екі шәкіртінің игі қасиеттеріне арналған томында былай жазған: «Әбу Ханифа түндерін намаз оқумен өткізетін болған, оның түнімен көз ілмейтіні және діндарлығы бәріне белгілі (таватарат) болатын». (Манакиб әл-Имам Әбу Ханифа, әз-Захаби, Ладжнату Ихья’ әл-Ма’ариф әл-Ну’мания, 20-1 бет)

Давуд әт-Та’и, Фудайл ибн ‘Ийад және Шакик әл-Балхи секілді Әтба’ әт-Таби’ин буынының көптеген тақуалары Әбу Ханифамен достық қарым-қатынаста болған. Олар өнегелі мінез-құлықтың иелері болған, ол жайында биографиялық әдебиетте баяндалады. Бұл да имам Әбу Ханифаның рухани дәрежесінің жоғары болғандығының дәлелі.

____________________
Орыс тілінен аударған Azan.kz